Реферат: Бұл мақалада қазақ тiл бiлiмiнде ғылыми ұстанымдары мен қағидалары айқындалған сөзжасам заңдылықтары негiзiнде тiлiмiздегi жер-су атауларын жасауға қатысатын тiлдiк бiрлiктер туралы және олар топонимдердi жасаудағы маңыздылығы туралы айтылған. Қазақ топонимдерiнiң сөзжасамдық заңдылықтары мен ерекшелiктерiн айқындауда сөзжасамдық-топонимжасамдық бiрлiктер, олардың түрлерi, қызметi туралы баяндалады. Топонимдердi тiлде екiншi туындылар деп атауға да болады. Себебi олар тiлдiң сөзжасам заңдылықтары арқылы жасалған дайын лексикалық бiрлiктер. Бiрақ топонимдер жүйесiнiң сөзжасамдық өзiндiк ерекшелiктерi бар. Олар тiлiмiздегi тiлдiк, сөзжасамдық заңдылықтарға бағынып қызмет етедi, яғни топоним жасауға қатысады. Топонимжасамда сөзжасамдық заңдылықтар толық сақталады. Топонимжасамдық бiрлiктерге түбiр сөздер мен топонимжасамдық жұрнақтар жатады. Топонимжасамдық жұрнақтарсыз ешбiр топоним жасалмайды. Сондықтан тiлiмiздегi топонимжасамдық бiрлiктердi, олардың түрлерiн, қызметiн бiлу өте маңызды.
Универсальное и национально-специфическое во фразеологии
Реферат: В данной статье рассматриваются фразеологические единицы в разных, неродственных языках и какое влияние оказывает национальная специфика на образование фразеологизмов. Здесь показывается, в чем и как проявляется национальное своеобразие фразеологических единиц, и выделяются причины универсальности фразеологизмов в целом. Проанализированы психолингвистические особенности образования языка. Отмечены специфические характеристики структуры речевого общеyния. Достаточно подробно проиллюстрировано прикладное значение теории коммуникации. Рассмотрены психологические теории формирования и порождения речи. Исследованы основные компоненты в структуре речевого общения.
Iс-әрекеттi, қимылды қалау, тiлек ету тұрғысынан атайтын баяндауыштардың жұмсалуы
Реферат: Қазақ тiлiнiң қазiргi синтаксистiк жүйесiндегi өзгерiстер баяндауыштардың құрылымынан айқын көрiнедi. Бүгiнгi таңда сөйлемдердiң құрылысы мен сөздердiң синтаксистiк байланысы белгiлi жүйеге түсiп, тiлдiк қолданыста сараланып жұмсалады. Тiлiмiзде баяндауыштар әр тұлғада көрiнiп, қызметi жағынан түрленiп қолданылады. Бұл мақалада тiлiмiзде кездесетiн iс-әрекеттi, қимылды қалау, тiлек ету тұрғысынан атайтын баяндауыштардың жұмсалым ерекшелiктерi мен нормалық сипаты қарастырылған. Сондай-ақ қимылдың, қалау, тiлек ету мағынасын бiлдiретiн баяндауыштардың тiлдiк көрiнiсi мен құрылымдық жайы айтылады. Осы баяндауыштардың жұмсалуына қатысты тұжырымдар берiлiп, түркi тiлдердегi қолданысына талдау жасалады. Тiлiмiзде кездесетiн <-ғай, -гей> тұлғалы және <-саӘ -се игi едi> типтi баяндауыштардың көне түркi тiлдерiнде жиi қолданылғанымен, қазiргi әдеби тiлде аз жұмсалатындығы және қолданыстан шығып бара жатқандығы баяндалады.
Қазақ тiлiндегi етiстiктердiң семантикалық мүмкiндiгi
Реферат: Тiлдiк бiрлiктердiң жұмсалым түрлерi мен заңдылықтары тiлдiк жүйеге, тiлдiк нормаға жатқанымен, жұмсалым процесi сөйлеуде жүзеге асады. Жұмсалымға тән белгi - қозғалыс. Басқалай айтсақ, жұмсалым процесi арқылы потенциалды функция нәтижелi функцияға өтедi, тiл сөйлеу процесiне ауысады, мүмкiндiк ақиқатқа айналады. Яғни сөйлеушi ойы тiлдiк құралдар арқылы тыңдаушыға жеткiзiледi. Етiстiктердiң семантикалық валенттiлiгi өте жоғары болатындықтан оларда предикаттық қасиет басым. Сөздердiң өзгеруi, түрленуi, олардың бiр-бiрiмен тiркесуi, соның нәтижесiнде олардан сөйлемнiң құрылуы қалай болса солай емес, белгiлi бiр заңдарға, ережелерге бағынады, белгiлi бiр формалар бойынша iске асады. Мүмкiндiк сол етiстiктiң iшкi мағынасынан соны тiлдiк ортада жүзеге асыра алу мүмкiндiгiнен тұрады. Етiстiктердiң көп мағыналық сипат алуына валенттiлiк теориясының маңызы зор екендiгiн байқадық.
Реферат: Мақалада жалпы тiл бiлiмiнде модальдiлiк категориясының зерттеу қалпы қарастырылып, аталған категорияның семантикасы мен тiл бiлiмiнде алатын орны дәйектеледi. Модальдiлiк категориясы - тiл бiлiмiнде жан-жақты қарастырылып, талас туғызып отырған категория болып табылады.Тiл бiлiмiнде қазiр орын алып отырған антропоөзектiлiк концепциясына сәйкес тiлдiң әмбебап құбылысы ретiнде модальдiлiк тiлдiң барлық деңгейiнде көрiнiс табады. Модальдiлiк категориясының күрделiлiгi бiрiншiден, оның логика, философия және тiл бiлiмi салаларының зерттеу аясына кiретiндiгiмен байланысты. Екiншiден, тiл бiлiмiнде аталмыш категорияның семантикасы мен семантикалық құрылымының түрлi анықталуымен түсiндiрiледi. Сондай-ақ аталмыш қатегорияның түрлi бiрлiктермен берiлгендiктен, зерттелу ауқымы кең.Мәселен, отандық тiл бiлiмiнде модальдiлiк категориясы объективтiлiк және субъетивтiлiк негiзде түсiндiрiлсе, батыс лингвистикасында модальдiлiк сентикасы философиялық iлiдерден негiз алып, қажеттiлiк және мүмкiндiк түсiнiктерiне негiзделедi. Бұл аталмыш категорияның әлi де болса зерттеудi қажет ететiндiгiн көрсетедi. Мақалада модальдiлiк категориясына түрлi көзқарастар қарастырылып, модальдiлiк қажеттiлiк және мүмкiндiк тұрғысынан түсiндiрiледi.
The word-formation analysis of financial and credit terminology in german and russian languages
Реферат: This article considers the nomination as the phenomenon of the language that stayed in the middle of the linguistic science, and is intensively studying in the recent days. The feature of the nomination is that all languages differ from each other semantically. Every nation differentiates in its own language features and according to them they name the notions and things. In the article there was an experiment to differentiate structure of simple derivative verbs with infinitive verb ending - en that exists in financial- credit system. There was a taken a limited number of nominations. There was made an attempt to get the origin of the language, as no language exists separately: all languages have influence of other languages. Borrowing terms is the way of forming new terms, where lexical units are borrowed from one language to another.
Инновационные образовательные технологии как средство развития творческого потенциала личности обучающегося
Реферат: Сегодня особое внимание уделяется развитию инновационного потенциала системы высшего образования. Инновационные образовательные технологии подразумевают целенаправленное, осмысленное изменение педагогической деятельности через разработку и введение в образовательных учреждениях педагогических новшеств: нового содержания обучения, воспитания; новых способов работы, новых средств, организационных форм. Сам процесс внедрения инновационных образовательных технологий изначально закладывает основы как для полноценной реализации традиционного педагогического потенциала, так и для выстраивания качественно новой системы обучения, имеющую своей целью воспитание полноценной творческой личности. В данной статье рассматриваются инновационные технологии, используемые в процессе преподавания русского языка в группах с казахским языком обучения педагогического вуза. Описываются особенности использования модульного обучения, дискуссионных, игровых и проблемных методов.
Қазақ тiлiндегi көп мағыналы түбiр етiстiктер
Автор(ы): Мулькибаева Э. Ж.*Тулендиева Ф. Т.*Нұрман М. Б.*
Объем документа: С. 47-51
МРНТИ: 16.21.41*
Ключевые слова: модификационный глагол*лексема*
Реферат: Түбiр етiстiк болсын, туынды түбiр етiстiк болсын, негiзгi етiстiк болсын, модификациялық етiстiк болсын сөздiктерден орын алатындығы белгiлi. Түбiр етiстiктер мен туынды түбiр етiстiктердiң лексикалық мағыналарының түсiндiрiлуi заңды құбылыс. Кейбiр түбiр етiстiктердiң тұлғасы анық болса, кейбiрiнiң түбiр-түбiр емес екендiгiн анықтау қиын. Ондай тұлғаға көрсет етiстiгiн жатқызуға болады. Көрсет етiстiгi көп мағыналы лексемаға жатады. Сөздiкте оның бiрнеше мағынасы берiлген. Морфологиялық тұлғасына қарап -т қосымшасын өзгелiк етiс жұрнағымен шатыстырып алуға болады. Бұл жерде бiрiншiден, етiстiктiң түрлену жүйесiнiң өзiндiк тәртiбi бар екендiгiне сүйенсек, екiншiден, қазақ тiлi агглютинативтi тiл болса да омоним жұрнақтардың кездесiп отыратындығын ескеремiз. Тiлдiк фразалық тiркестердiң шығу тегi еркiн тiркестер екендiгiн айтып жатудың өзi артық. Фразаларға тән белгiлер - тұтастық, тұрақтылық және тиянақтылық.
Көп мағыналы етiстiктер
Автор(ы): Сақтағанова М. Ж.*Алиева Л. Б.*Бесимбаев Б. Н.*Джасинбеков Е. А.*
Объем документа: С. 52-56
МРНТИ: 16.21.41*
Ключевые слова: синтагматическое отношение*язык*
Реферат: Дәстүрлi тiл бiлiмiнде жүйенi реттеп отыратын екi үлкен сала: бiрi - сөздiк, екiншiсi - грамматика. Бұл екеуi бiр-бiрiмен тығыз байланысты. Өйткенi тiлдегi элементтердiң синтагмалық қатынасы осы грамматикалық ережелермен тығыз байланысты. Сөздiк пен грамматиканың ортақ жақтарын сөз мағынасының өзгеруi мен қалыптасуына грамматикалық фактордың әсерi барлығынан байқауға болады. Тағы бiр айта кететiн жайт, қандай сөздiк болмасын, онда белгiлi бiр деңгейде грамматикалық деректер берiлiп отырады.Тiлде сөйлеушiнiң жеткiзiлетiн хабарға қатысын сөйлеу актiсiн жүзеге асыруынан-ақ көруге болады. Яғни сөйлеу белгiлi бiр субъектiнiң жеке әрекетi болып табылады. Бұрыннан қалыптасқан тiлдiк мағынаны жүйелiлiк мағына деуге болады. Бiрақ сол жүйелiлiк дәстүрлi мағынаның субъективтiк қолданысқа түсу мүмкiндiгi бар. Тiлдегi көп мағыналық құбылысы сөйлеуге тән болса, ол субъективтiлiкпен тығыз байланысты.
Реферат: В статье рассматриваются современные типологии лингвистических концептов, включающие новейшие когнитивные единицы, такие как <инсайт> и <паттерн>. В тексте также содержится анализ работ, посвященных мезонимному срединному╒ типу мышления, которое характерно и для казахстанцев. Новые типологии получают все большее распространение в научных кругах. После тщательного анализа работ зарубежных ученых автором сгруппирована особая категория - гибридные форматы знания или гибридные ментальные единицы. В статье на основе проведенного анализа сделан и ряд других выводов: 1) в последнее время в когнитивной лингвистике стали вычленяться новые форматы знания: инсайт, паттерн и мезоним; 2) лингвисты активно применяют в своих разработках гибридные форматы знания, такие как: фрейм-сценарий, концепт-представление и фразеогаштальт. Полученные результаты могут быть использованы при дальнейшей детальной разработке типологий.
