Реферат: В этой статье раскрывается о необходимости применения на занятиях русского языка фреймового подхода. О привитии у студентов умений и навыков составления фрейм-схем на теоретическую тему, на тексты по специальности. Умения структурировать тексты на основные части, пересказывать тексты на основе фрейм-схемы. При составлении обучающиеся наглядно видят в фрейм-схеме грамматическую правильность письменной речи, учится вспоминать информацию, прогнозировать смысл лексических единиц, определять значение ключевых синтаксических структур, учится различать грамматические формы слова, будет изучать структурные компоненты словосочетания и предложения, учится упрощать структуры предложения. Делать копрессию, поняв логическое развитие мысли связей научного текста, выделив основную информацию сообщения. Составление фрейм-схем учебно-научной информации у студентов развивают навыки понимания основного содержания текста, учить распознавать логическую структуру, тему, микротемы, ключевые лексические единицы.
Қазақ тiлiндегi әдеби-диалектiлiк жарыспалы сөздер мәселесi
Автор(ы): Атабаева М. С.*
Объем документа: С. 3-8
МРНТИ: 16.21.51*
Ключевые слова: казахский язык*термин*
Реферат: Тiл иесi қауым қатынас құралы-тiл арқылы өзiн қоршаған ақиқат өмiрмен,тығыз байланыста, қарым-қатынаста болады. Адам баласы бұдан жаңа ұғым-түсiнiк алып, ой-санасын дамытып отырады. Ендеше ой-сананың көрсеткiшi, қалыптастырып жарыққа шығарушысы тiлге де қозғалыс, өзгерiс, азды-көптi жаңару тән екенi белгiлi. Мұндай өзгерiстер мен жаңаруларға халықтың қоғамдық-әлеуметтiк жағдайы, тұрмыс-тiршiлiгiндегi, басқа халықтармен қарым-қатынасындағы елеулi сәттер себеп болады да, тiлде ол әр алуан тiлдiк бiрлiктер арқылы көрiнедi, соның бiрi сөздiң жарыспалытұлғалары болып табылады. Қазақ тiлiнде де айтылуы әртүрлi, мағынасы жағынан тепе-тең сөздер кездеседi, олар,әсiресе, ұлттық әдеби тiл мен жергiлiктi ерекшелiктер аражiгiнде және жергiлiктi ерекшелiктердiң өз iшiнде мол ұшырасады. Мұндай құбылысты абсолют синонимдер немесе дублеттер деп атау қалыптасқан, сонымен қатар олардыңвариант, сөз варианттары, параллель қолданыс, қазақ тiлiндежарыспалы сөздер тәрiздi терминдерi де ұшырасады. Жарыса айтылып жүрген сөздердiң таралу өрiсi олардың тiлдiң дыбыстық, грамматикалық, лексикалық деңгейiнде кездесетiнiн көрсетедi және тiлдердiң әдеби тiл нормасы, орфография, синонимия құбылысына қатысты алғанда, шешiмi қиындау мәселенiң бiрi саналады. Сөйтiп, нақтылай айтқанда, сөз варианттары - дыбыстық және морфологиялық жақтан өзгерiске ұшыраған, мағынасында айырмашылығы жоқ сөздер, ал дублеттер - айтылуы басқа, мағынасы тепе-тең бiр ғана зат, ұғым атауын бiлдiретiн сөздер, олардың сыңарлары көбiнесе әдеби тiл мен сөйленiстер аражiгiне және сөйленiстiк сипатқа ие болады, соңғыларының әдеби варианты айқындалғандары да, айқындалмағандары да бар. Мақала қазақ тiлiндегi осы жарыспалы сөздер табиғатына қатысты мәселелердi қозғайды. Жарыспалы сөздердiңәдеби,әдеби-диалектiлiктүрлерi, олардың туыстық атаулар тақырыптық тобы мақаланың нысаны болып табылады.
Межкультурная компетенция вторичной языковой личности (теоретический аспект)
Реферат: В статье анализируются проблемы, связанные с формированием межкультурной компетенции вторичной языковой личности в условиях полиэтнической среды. Межкультурная компетенция рассматривается как содержательная форма языкового сознания вторичной языковой личности, объединяющая знания родной культуры, приобретенные знания об иноязычной культуре, стратегии аккультурации, а также как приобретенное умение общаться с представителями другой культуры. В качестве теоретической проблемы формирования межкультурной компетенции вторичной языковой личности выдвигается изучение объективного факта межкультурной коммуникации. Объективным фактом межкультурной коммуникации является то, что ни одна культура в полиэтническом обществе не существует изолированно. Изучение любого языка должно опираться на знания о культуре изучаемого языка. Другим фактом является формирование интеркультуры, которая возникает в межкультурном общении как совокупность знаний о своей и чужой культуре. Культурная адаптация вторичной языковой языковой личности как компонент межкультурной коммуникации происходит при постижении целевого языка и обретении знаний об инокультуре. В статье перечисляются стратегии адаптации вторичной языковой личности в культуре. Формирование межкультурной компетенции сопровождается трансформацией идентичности вторичной языковой личности. В статье рассматриваются мотивы, составляющие структуры мотивации вторичной языковой личности при ее самоидентификации. Формирование межкультурной компетенции вторичной языковой личности в полиэтническом пространстве происходит с учетом ряда субъективных и объективных факторов. Главной задачей является формирование толерантного отношения к изучаемому языку и культуре, освобождение от стереотипов и поиск эффективных способов активизации коммуникативно-когнитивной деятельности студентов.
О художественной ценности книги ученого позднего средневековья Мухаммеда Хайдара Дулати Тарих-и Рашиди
Реферат: В работе рассматриваются художественные ценности известной книги ученого позднего средневековья Мирзы Мухаммеда Хайдара Дулати <Тарих-и Рашиди>; обоснована необходимость изучения его наследия в педагогическом аспекте. В исторической книге М.Х.Дулати представлены важные сведения о конкретном времени образования Казахского ханства - 1465-66 г.г., о расколе узбекских племен Восточного Дашт-и Кыпчака и Туркестана на <узбеков> и<казахов>, о так называемой <откочевке> казахов в 1459 г.Откочевка Гирея и Джанибека явилась важным звеном в цепи политических событий, способствовавших образованию Казахского ханства. Рассмотрены особенности восточной исторической книги.На научном поприще Мираз Мухаммед Хайдар Дулати также показал себя высоким профессионалом. Сведения, представленные им, отличаются объективностью, широтой охвата, и составляют основу многих современных научных изысканий в области истории, литературы, философии, географии, этнографии и многих других. Мы проследили особенности исторической книги Востока рассматриваемого отрезка, которые заключаются в многоплановости подачи информации. Историческая книга несла глубокий философский смысл, содержала назидания по воспитанию подрастающего поколения, выполняла педагогическую функцию. Определяющей основой мировоззрения Мирзы Мухаммеда Хайдара Дулати считается ислам, и, в частности, одно из основных его направлений - суфизм, предопределивших основные концептуальные идеи мыслителя, в частности, его теорию о религиозности и духовности как основе воспитания нравственных, гуманистических категорий. Исследование педагогических идей Мирзы Мухаммеда Хайдара Дулати было бы неполным без изучения его биографии, изучения государственной и научной деятельности. Историко-педагогический анализ показывает, что основу личности ученого составляют гуманистические идеалы, миротворческие и просветительские принципы, активная гражданская позиция.
Реферат: Этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң семантикалық табиғаты күрделi. Сөз этикетi единицалары қарым-қатынас ситуациясына тәуелдi. Сөз актiсiнде этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң мағынасы статикалық күйде қалып қоймай, динамикалық сипатқа ие болады. Сөз қолданыста этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң, яғни тiлдiк жүйедегi виртуалды этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң табиғаты мен сол этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң вербалды қарым-қатынас кезiндегi табиғаты бiрдей, тепе-тең болып, дәлме-дәл сәйкесiп отырмайды. Сондықтан жүйедегi бiрлiктер мен қолданыстағы бiрлiктердiң мән-мағынасын ажырата қарап, саралап берудiң тiлтаным ғылымында айрықша мәнi бар. Виртуалды этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң вербалды қатынас кезiндегi табиғатын, қалай өзгергенiн, неге өзгешеленетiнiн контекстiк-семантикалық аяда айқындау, вербалды бiрлiктердi контекстiк бiрлiктермен коммуникация аспектiсiнде салыстыру тiлтанымдық тұрғыдан аса маңызды және өзектi деп бiлемiз. Сөз саптауда белгiлi бiр тұлғаның грамматикалық мағынасы мен қызметi сәйкес келе бермейдi. Қазақ тiлiнде туыстық атаулардың кейбiрi қаратпа болып жұмсалғанда, әрi номинатив, әрi қаратпа қызметте жұмсалады да, этикеттiк қарым-қатынасты бiлдiрудiң арнайы амал тәсiлiне айналады. Функционалдық тұрғыдан қарар болсақ, тәуелдiк жалғауының қызметi сан алуан, ол тек <меншiктi> мағынаны ғана бiлдiрiп қоймайды, сондай-ақ қаратпа сөз типтерiн жасайтын да қызметi бар деуге болады. Мұндай сөздерде тәуелдiк мағына болмайды, бұл жерде тәуелдiк мағына бейтараптанып (деактуализацияланып) сөз этикеттiк тәсiлге айналады. Этикеттiк қызметтегi сөздердiң, грамматикалық тұлғалардың өзiнiң дағдылы мағынасынанөзгеше мәнде жұмсалуы, яғни имплициттi мағынада жұмсалуы жиi кездеседi.Мұндай құбылысты коммуниканттар ескерiп отыруы қажет. Сөп саптауда (в речевой деятельности) белгiлi бiр тұлғаның грамматикалық мағынасы мен қызметi сәйкес келе бермейдi. Осы iспеттес заңдылықтар қазақ сөз этикетiнiң өзiне тән <грамматикасы> бар екендiгiн аңғартады. Этикеттiк тiлдiк бiрлiктердiң мағыналарындағы семалардың құбылып отыруы коммуниканттардың әлеуметтiк белгiлерiне, қарым-қатынастың сипаты мен дәрежесiне сөз ситуациясының жағдайына байланысты болып келедi. Мұндай құбылыс тiлдiк құралдардың оралымдылығын, икемдiлiгiн көрсетедi.
Реферат: Мақалада бейтерминдiк туыстық атаулардың семантикалық ерекшелiктерi мен әдеби тiлдегi мағынасын сақтай отырып қосымша мағынаға ие болған сөздер қарастырылады. Сонымен бiрге, жекелеген туыстық атаулардың сөздiктерде берiлуiне, этимологиялық мағынасына талдау жасалды.
Герман және қазақ тiлдерiнiң салғастырмалы фразеологиясының қалыптасуы
Реферат: Бүгiнгi таңда адамзат тарихының шексiз өрлеп, кемелденген заманында, мәдениет пен өнер, саясат пен тiл салаларында халықаралық қатынастың дамып, жанданған уақытында салыстырмалы-салғастырмалы тiл бiлiмi өзектi де көкейкестi мәселелердiң бiрi болып отыр. Бұл мақала тiлдердi салыстыра - салғастыра зерттеу арқылы әр тiлдiң өрнек бояуын, ұлттық ерекшелiгiн, қайталанбас қасиетiн танып бiлуге жол ашады. Осындай зерттеулер мәдениетаралық қатынастың төрiнен орын алып, халықтардың бiр-бiрiмен түсiнiсу барысын жүзеге асыруға кеңiнен ат салысады. Айта кетсек фразеологизмдердi салыстыра және салғастыра зерттегенде әр тiлдiң бiр типтi, яғни, құрылым мен қызметi бiрдей (етiстiктi, сын есiмдi, компаративтi, предикативтi т.б.), құрылымы сан алуан фразеологизмдерiн, құрамында бiрдей не ұқсас компоненттерi бар фразеологизмдерiн (қимыл етiстiктi, түр-түс, жан-жануар, адамның дене мүшелерi атаулары бар), бiрдей мағыналы фразеологизмдерiн, сонымен қатар тiлдердiң бүкiл фразеологиялық қорын жүйелi түрде зерттеп қарастыруға болады. Мақалада осы салада зерттеу жүргiзген Н. Л. Марр, Л. В. Щерба, И. И.Мещанинов, В. В. Виноградов, А. Д. Райхштейн, Ю. Гвоздарев, Добровольский Д. О, Сабитова М. Т. және т.б ғалымдардың ой пiкiрлерiне шолу жасалып және олардың жұмыстарына қортынды жасалынды. Түiндей келе түркi-герман, оның iшiнде, қазақ және ағылшын, немiс тiлдерiн салғастыра зерттеу кейiнгi уақыттарда ғана қолға алына бастағандықтан, шешiмiн таппаған мәселелер, мiндеттер әрине баршылық. Соның iшiндегi негiзгi мәселелердiң бiрi қазақ және ағылшын, немiс тiлдерiнiң фразеологиясын тiл бiлiмiндегi жаңа бағыттар негiзiнде салыстыра және салғастыра зерттеу болып табылатыны айқындалды.
Қытай тiлiнiң прагматикаға басымдылық берiлетiн ерекшелiгi
Реферат: Ұзақ жылдардан бергi ғылыми зерттеулерде <қытай тiлi аналитикаға бейiм тiл>, <қытай тiлiнiң құрылымы қарапайым> дейтiн көзқарастар қытай тiлiнде прагматиканың маңыздылығын ескерусiз қалдырды. Қытай тiлiнiң өзiндiк болмысына байланысты кейбiр тұстарын, дәстүрлi құрылымдық грамматика, сипаттамалы грамматика түсiндiруге қауқарсыз болды. Алайда <Үш аспектiлiк теориясы> ортаға қойылғаннан кейiн, қытай тiлiн үш аспектiлiк теориясы негiзiнде зерттеу, мұнда әсiресе прагматикаға басымдылық бере отырып зерттеу қытай тiлi әлемiнде зор қолдау тапты. Әрi шешiмi қиын мәселелердi талдауда маңызды рөл атқарды. Прагматика грамматикалық зерттеулерде синтаксис пен семантика түсiндiре алмайтын күрделi мәселелер жиi кездесетiндiктен, ғылыми-зерттеулерде <үш аспектiлiк теориясы> бiрден қолдау тапты. Негiзiнде, прагматикалық компонент тiлдiң қарым-қатынас қызметiне қандай дәрежеде болса дақатысады. Ал одағай сөздердi, бұйрықты сөйлем түрлерiн, қаратпа, қыстырма сөздердiң қолданысын прагматикалық ережелерсiз түсiндiру мүмкiн еместiгi зертеушiлер еңбектерiнде дәлелденген. Қытайтiлi грамматикасында синтаксистiк-семантикалық байланыс пен синтаксистiк-прагматикалық байланысқа басымдылық беру алғы шарты орындалғаннан кейiн, ендi қайсы байланысқа негiзгi басымдылықты беру мәселесi кезекке шығады. Соңғы жылдары синтаксистiк семантикалық байланысқа көп басымдылық берiлдi. Бұлай болудағы себебi көптеген лингвист ғалымдар қытай тiлi аналитикалық тiлдерге жатады. Сондықтан семантикаға басымдылық берiлуi тиiс деп қарайды. Алайда бiздiң ойымызша, прагматиканың қытай тiлiндегi рөлi өте маңызды, өте өзектi. Өйткенi қытай тiлi грамматикасы прагматикаға басымдылық берiлетiн грамматика. Сондықтан синтаксистiк прагматикалық байланысқа негiзгi басымдылық берiлуi тиiс. Қытай тiлiпрагматикаға бейiм тiл деген қорытынды шығардық.
Қазақ аударматану терминдерiндегi синонимдiк қатарлар
Реферат: Мақалада қазақ аударматану ғылымының терминдiк жүйесi жан-жақты талданады.Аударматану ғылымының қалыптасу және даму аспектiлерiнiң зерттелу жайына тоқталады.Осы сала мектебiнiң негiзiн қалаушылардың ұстанған пiкiрлерi мен ұсынған тұжырымдамаларына сүйене отырып, автор өзiнiң де жеке пiкiрлерiне кезек бередi әрiол пiкiрiн негiздеуге ұмтылыс жасайды. Тiлшiлермен терминтанушылар терминге бiр ғана мағына тән деген талап қояды.Дегенмен терминдердiң табиғатында синонимдердiң болуы керағар болғанымен, бiрқатар ғалымдар аталмыш құбылыстыңтерминдердекездесiп жататынын жоққа шығармайды. Терминдерде синонимдердiң орын алуын ғалымдар әртүрлi пайымдайды және мұндай құбылысты атау үдерiсiнде де бiрiздiлiк байқалмайды.Ғалымдардың бiр тобы мұндай құбылысты дублет терминдер, ал екiншiлерi синоним терминдер, ал үшiншi бiр тобы синонимдiлiк пен дублеттiлiктi бiр құбылыс деп қарайды. Қазақ тiл бiлiмiнде ғалымдар тiлдегi терминнiң екiншi сыңарын дублет термин деп таниды. Сонымен қатар дублет терминiмен қатар жарыспалы термин ұғымы туралы да айтады. Ғалым дублет терминдер мен жарыспалы терминдердiң табиғатын ашуға тырысады. Жарыспалы терминдер тiлде жүйесiздiк тудырады деп санайды. Мақала авторы терминдердiң синонимдiлiгiне қатысты жоғарыдағыдай теориялық ой-тұжырымдарды сараптай келе, аударматану ғылымының терминдерiнде де аталмыш құбылыстың кездесетiнiн айта келiп, мысалдармен дәлелдейдi.Дублет терминдердi саралай келе олардың көпшiлiгiнiң екiншi сыңарының кiрме сөздер болып келетiнiн алға тартады. Автор, сондай-ақ дублет терминдер деген ұғымға да ғылыми тұрғыдан анықтама беруге ұмтылыс жасайды.Оның пiкiрiнше, дублет термин дегенiмiз - терминологиялық өрiстегi бiр терминнiң орнына жұмсала алатын, оны алмастыратын екiншi сыңары болып табылады. Мұндай терминдерге жататын қазақ тiлiндегi бiрқатар дублеттi терминдердi мысалға келтiредi және олардың мағыналары мен мәнiне, қолданыс аясына талдау жасайды.Сөйтiп оларды аударма ғылымындағы құбылыс ретiндеқарастырады.
Островные диалекты как форма существования немецкого языка немецкой диаспоры в Казахстане
Реферат: Функционирование языка в условиях иноязычного окружения называется в лингвистике <языковым островом>, который определяется как маргинальная область распространения языка, отдаленная от основной сферы своего распространения. Первый тип <языковой общности расположен компактно с основной территорией распространения языка, другой тип языковой области образовался в результате переселения групп носителей языка в иноязычные инонациональные страны. В дистантно расположенных языковых областях носители языка образуют компактную, относительно изолированную от метрополии группу и на базе их диалектов происходят процессы сближения диалектов и образование общего языка - койне. Предпосылкой формирования языкового острова третьего типа являются языковая изоляция, отсутствие широкого межтерриториального общения между диалектами и литературным немецким языком. Эти островные диалекты или <языковые острова> появились в силу различных причин, одной из которых является эмиграция немцев вследствие их переселения. Язык развивался и функционировал на своей новой родине только исходя из того набора языковых средств, который был привезен с собой его носителями. В Казахстане представлены все основные диалекты Германии - нижненемецкий, средненемецкий и южнонемецкий. А. Е. Карлинский говорит, что немцы Казахстана говорят на различных диалектах немецкого языка, старшее поколение большей частью на верхненемецком, редко - на нижненемецком. На территории Казахстана встречаются такие разновидности диалектов, какволжко-немецкий Ұсредненемецкий), швабский, баварский, (южнонемецкие диалекты). В более или менее чистом виде сохранились такие говоры, как швабский диалект. Он сохранилсяв Павлодарской, Северо-Казахстанской, Восточно-Казахстанской, Алматинской областях.
