Реферат: Соңғы он жылдықтарда педагогиканың барша салалары дәстүрлi әдiстемелерiмен ерекшеленген, нақты жағдайларда жоғары нәтижеге жеткiзушi ең тиiмдi деген жолдар мен тәсiлдердi түзуге көмектесетiн жекеленген технологиялар жасау бағытында дами бастады. Бiлiм беру саласын ақпараттандыру және заманауи жаңа технологиялар қолдану жағдайына байланысты педагогика ғылымының көптеген ұғымдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшырап, педагогика ғылымы жаңа ұғымдармен толықтырылып келедi. Мәселен, жаңа үлгiдегi бiлiм беру мекемелерi құрылып, педагогика ғылымында жаңа терминдер пайда болуда. Әйтсе де, бұл салада қиындықтардың бiрi терминдердi қолдану мен түрлi елдердiң терминдер жүйесiн үндестiру мәселесi болып отыр. Өйткенi терминдердiң өзiндiк құрылымдық, семантикалық, деривациялық, функционалдық ерекшелiктерiн ескерусiз термин жасау, басқа тiлден терминдер алу, калькалау, терминдердi ұтымды қолдану мүмкiн емес. Мұндай қиындық тек Қазақстанның бiлiм беру жүйесi үшiн ғана емес, Болон үрдiсiне енген барлық мемлекеттерге де тән. Педагогика терминi педагогика жүйесiнде ұғымдық-термино-логияның логикалық бiрлiгi болып табылады, cонымен қатар термин тiлдiң лексикаkлық жүйесiнiң бiрлiгi ретiнде фонетикалық, морфемдiк, грамматикалық және семантикалық қасиеттерге ие. Терминдер жүйесi дегенiмiз түсiнiктемелер жүйесi, ғылымның концептуалды жүйесi және педагогикалық ақиқаттың тiлдiк бейнесiн көрсетедi. Осы ретте аталмыш мақаланың мақсаты педагогика терминологиясы, яғни оның аса маңызды да қызықты аспектiсi - қазақ тiлiндегi педагогика терминдерiнiң жасалу тәсiлдерi болып табылады. Отандық тiл бiлiмiндегi термин мәселесiн зерттеген Ш.Құрманбайұлының, Ө.Айтбаевтың еңбектерiндегi терминжасамның синтетикалық (морфологиялық), аналитикалық (синтаксистiк), терминдену (лексика-семантикалық), аббревиациялау (қысқарту), калькалау сияқты тәсiлдерi қарастырылып, термин жасаудағы осы тәсiлдердiң қолданылуы көрсетiлдi. Аталмыш тәсiлдер педагогика териндерiн жасауда өнiмдiлiгiн көрсеттi.
Қазiргi ағылшын тiлiндегi эвфемистiк субституттар туралы
Реферат: Мақалада қазiргi тiл бiлiмiндегi эвфемизмдер мәселесi түрлi аспектiде ерекше тiлдiк феномен ретiнде қарастырылады. Табу мен эвфемия құбылысын диалектикалық бiрлiкте қарастыратын теориялық тұжырымдар зерттелiнiп, эвфемизмдердiң тiл мәдениетiмен тiкелей байланысты екендiгi айқындалады. Мақалада, сондай-ақ қазiргi ағылшын тiлiнiң лексикалық жүйесiндегi табу сөздердiң семантикалық топтары сараланып, эвфемистiк субституттардың пайда болу мотивтерi анықталады.
Реферат: В статье рассмотрены архаизмы в структуре лексики казахского эпоса, которые подвергнуты этимологическому и этнолингвистическому анализу. Это наименования предметов материальной культуры, относящиеся к сфере военной и бытовой лексики. В процессе работы обращено внимание на их состав и содержание, отнесенность к той или иной лексико-семантической группе, а также на степень их архаизации, учитывая понимание их современными носителями языка. Отмечено, что на механизм архаизации воздействуют различные внутриязыковые и внеязыковые факторы. Это утрата реалий, резкое ограничение сферы функцио-нирования лексических единиц или <консервация> в рамках устойчивых сочетаний, утеря связи заимствованного элемента с первоисточником. В статье получает применение сравнительно-исторический метод изучения лексики с привлечением лексики родственных языков. Исследование архаичных лексем казахского эпоса, как и любых лексических архаизмов важно для казахского языка с двух точек зрения: во-первых, упомянутые лексемы отражают исторический процесс устаревания лексического состава, во-вторых, они определяют круг архаизированных наименований предметов материальной культуры и проливает свет на многие проблемы и направления исторической лексикологии.
Kazak ve turk deyimleri arasindaki semantik baglanti
Реферат: Her milletin kultur hayatunda ve bu kultur hayatunun temel tasu olan konustugu dilde, bircok deyim ve atasozu vardur. Bu deyim ve atasozleri milletlerin milli varluklaru, soyleme sekli, ifade gucu ve kavram zenginligi bakumundan cok onemlidir. Kazak ve Turk Milleti aynu kulture, aynu dile sahiptir. Bu yuzden mana bakumundan benzer deyimler cok sayudadur. Deyimlerin semantik bakumundan neticesi deyimdeki manadur. Insanlar konusma gereksiniminde, deyimleri, once soylenmek istenilen kavramun anlamuna gore secer. Bu yuzden semantik deyimlerin basunda esas manaya yonelen leksikolojik anlamdaki kelime durur. Ornegin, katelesuv(hata yapmak) anlamuna yonelik soyle anlamdas kelime gruplaru suralanur: ayagun salus basuv(ayagunu yanlus basmak)- jaza basuv (beklenmedik yerde hata yapmak) - agat ketuv- ot basuv (ates basmak) vs. Sudamau (dayanamamak): juregi alup usuv (kalbi ucar gibi olmak) - janu jay tappau(yerinde duramamak) - tagat tappau (takat etmeyip) - tozimi jetpeu (sabru tukenmek) - sudap otura almau (dayanamamak) vs. Koz tanus \"Goze asina olan\", Koz korgen \"Birbirini tanuyan, tanuduk kimseler\", Koz uyrendi \"Vakuf olmak\" anlamlarundaki bu deyimler Turkcedeki \"goz asinalugu\" (Birini zaman zaman gormekten ileri gitmemis olan tanuma) deyimleriyle anlam bakumundan benzerlik gostermektedir. Bu makalede Kazak ve Turk deyimleri arasundaki ortak bag, semantik bakumundan ozellikleri verilmistir. Bunlar arasunda organ adu iceren deyimlerin Kazak ve Turk dillerindeki anlamlaru acuklanmustur. Bu deyimler Kazak ve Turk dilleri arasundaki ortak leksik baglarun ispatunu bir anlamda saglamustur.
Реферат: Система терминов родства, понимаемая как своего рода !совокупность лингвистических фактов, свидетельствующих об исторических связях народов, с одной стороны, и о возможностях языка, с другой!; результат длительного развития человеческой культуры и языка в целом и каждой национальной культуры и языка в частности, представляет собой определенную систему, отражающую социальную структуру общества. Терминология родственных отношений того или иного языка - это прежде всего выражение языковой ментальности и своего языкового образа внутреннего мира человека. Не нужно доказывать, что сам концепт !родства! в языковой картине мире, сама система обозначения родства у разных народов, в том числе и у славянских, и у тюркских, представляют собой ценнейший источник для изучения форм родовых и брачно-семейных отношений. Несмотря на более чем вековую историю исследования терминов родства, система терминов родства различных языков остается объектом многочисленных историко-этнографических работ, так как изучение терминов родства способствует более глубокому проникновению в суть социальных отношений на том или ином этапе человеческого развития. В данной статье делается попытка сопоставления и выявления сходств и различий терминов родства в двух разноструктурных языках. Современное состояние терминов родства во многих языках представляет собой картину, в которой постепенно происходит изменение тематического поля <родственные связи>, и носят глобальный характер, которые отражаются во многих языках развитых стран. Но основные наименования терминов родства сохранились. Таким образом, сравнивая термины родства казахского и китайского языков, можно сказать, что этимологически во всех двух языках сох-ранились следы древних представлений о семейных отношениях, когда невесты <входили> в новую семью из ниоткуда. Следует отметить, что как в китайской культуре, так и в казахской культуре, более ярко проявляются представления о том, что семья, семейное имя переходят по мужской линии, что дочери уходят из семьи после замужества, становятся чужими для своих родителей, что родители жены тоже чужие, они отдали свою дочь в новую семью и связь между ними стала второстепенной по сравнению с ее новой семьей, семьей мужа.
Фотобейне - ой көрiнiсi
Автор(ы): Ибрагимова Ж. Т.*
Объем документа: С. 52-57
МРНТИ: 16.21.33*
Ключевые слова: креолизованный текст*фотография*
Реферат: Мақалада Бұқаралық ақпарат тiлiндегi фотобейнелердiң қолданылу ерекшелiктерi туралы айтылған. Фотографияның шығу тарихына ғылыми негiзде шолу жасалған. Тiл бiлiмiнiң жаңа бағыттары паралингвистика, мәтiн лингвистикасы салаларының ғылыми тұрғыда бекiтiлген анықтамаларын бере отырып бейвербалды құралдардың қызметiне талдау жасалынған. Олардың фотобейне, сурет, фотосурет, карикатура, графика, және сол сияқты құралдар арқылы қызмет етуi туралы мәлiмет берiлген. Сонымен қатар креолды мәтiндердiң вербалды және вербалды емес бөлiктерден тұратындығы жайлы сөз қозғалады. Фотосуреттердiң қиындыларын негiзге ала отырып, олардың көрiктеуiш, безендiргiш қызметiнен бөлек, мәтiннiң вербалды бөлiгiнен ақпарат беру; ақпараттың әсерiн күшейту; мәтiндегi ойды нақтылау; мәтiндегi ақпаратқа сендiру; мәтiннiң вербалды бөлiгiн басқару қызметтерi жайында сөз қозғалады. Фотобейненiң (иллюстрацияның) қандайда ақпарат беру қызметiмен қатар, олардың адам санасына әсер етiп, эмоцияны сахналаушы қызметi ғылыми тұрғыда әңгiмеленген. Фотобейненiң айқын ақпарат беретiндiгi, ал, сурет, карикатура, графикалардың жасырын әсер ететiндiгi туралы сөз етiледi. Фотобейнелердi мәтiнге пайдаланғанда бейнелiк реттеуiштердiң дұрыс қолданылуын, сонымен қатар, автордың көздеген мақсатына жету үшiн мәтiн тақырыбына сай жасалған бейненi (иллюстрацияны) сапа, мазмұн, мағына тұрғысынан дұрыс таңдау керектiгi жайлы айтылады.
Тiлдегi фразеологиялық тiркеске ұлттық сипаттың әсерi
Реферат: Бұл мақалада фразеологизмдердi жан-жақты қарастырып, оның тiлдегi алатын орны және сөйлеушiнiң сөз мәнерiне әсерi туралы жазылған. Фразеологизмдер - ауызекi және жазба әдебиетте ерекше орын алатын, кез-келген халықтың ойлау ерекшелiгiн, даналығын айғақтайтын тiлдiң айшықты да, мәнерлi бай саласының бiрi екендiгi де айтылған. Сондай-ақ, ұлттың рухани дүниетанымын, салт-санасын, ұлттық мiнезiн өн бойына жинап, сан ғасырлар өтсе де санадан өшпейтiн ұлт тiлiндегi асыл қазыналардың бiрi - фразеологизмдер деп жазылған. Халық ғасырлар бойы аз сөзбен көп ойды жеткiзетiн нақты, көркем сөз оралымдарын пайдаланып отырған. Халықтың әдет-ғұрпы, салт-санасы, күнделiктi өмiрiне байланысты туындаған ұлттық - мәдени ақпарат мазмұнын танытатын нышандар болып есептелетiндiгi жазылған. ХХ ғасырдың соңғы он жылдығы тарих сахнасында ұлт мәдениетiн таразылау, әсiресе бұрынғы кеңестiк жүйеде өмiр сүрген сан ұлттар тарихын зерделеу кезеңi болды. Соның iшiнде бұған дейiнгi тiл тағдырының кешегiсi мен бүгiнгiсi, болашағы туралы айтылған талай <терең ойлар> қайта қаралып, ғасыр соңында тарихтан алған бағасы бойынша әр ұлттың өз ортасында өмiр сүруi, ана тiлiмен тiршiлiк етуi, <қазақ қазақпен қазақша сөйлесу> сияқты ұлт тағдырына тiкелей қатысты осындай маңызды мәселелер мемлекет саясаты тұрғысында айқындалып отыр. Қазақ тiлiнiң болашағы - өткендi бiлуiмен құнды болмақ. Өткендi бiлу дегенiмiз - қазақ ұлтының мәдени өмiрiнiң ерекшелiктерi ретiнде танылатын тiлдiк бейнелi сөз орамдары фразеологизмдерiнiң ұлт мәдениетiн танытудағы рөлiн бағалау, түсiну. Фразеологизмдердi зерттеген академиктердiң де ойлары назарға алынып, бiр - бiрiмен салыстыра отырып, өз бетiнше зерттеу жүргiзген.
Сахна тiлiндегi екпiннiң сегменттi және суперсегменттi деңгейде зерттелуi
Автор(ы): Жұмабаева Ж. Т.*
Объем документа: С. 62-66
МРНТИ: 16.21.37*
Ключевые слова: орфоэпия*письменный язык*
Реферат: Қазiргi қазақ тiл бiлiмiнде екпiн мәселесi әлi де зерттеудi қажет етедi. Себебi екпiн проблемасы қазақ тiлтанымында сегменттi фонетика және суперсегменттi фонетика тұрғысынан қарастырылып жүр. Сегменттi фонетика тұрғысынан екпiннiң кульминативтi түрi анықталып отырса, ал суперсегменттi фонетикада екпiннiң делимитативтi және т.б. түрлерi анықталады. Осымен байланысты мақалада қазақ тiл бiлiмiндегi екпiн мәселесi сөз етiледi және оның қызметi сахналық қойлымдардағы мәтiндермен сипатталады. Сонымен қатар мақалада орыс тiл бiлiмiнде сахна тiлiн қарастырған ғалымдардың зерттеулерiндегi ғылыми тұжырымдарға талдау жасалады. Сондай-ақ қазақ тiл бiлiмiнде сахна тiлiн арнайы қарастырған зерттеушiлердiң еңбектерiндегi тұжырымдар келтiрiле отырып, олардың ғылыми пiкiрлерi талданатын мәтiндерге ғылыми негiз болып, нәтижесiнде алынып отырған сахна қойылымндағы мәтiннiң интонологиялық ерекшелiгi сипатталады. Сахнаға шыққан актер өзiнiң шеберлiгi арқылы рөлдi сомдап шығатын образ ғана емес, сонымен қатар дұрыс сөйлеудi нисахаттайтын және сөз мәдениетiн тыңдаушының зердесiне жеткiзетiн адам. Сондықтан сахнада рөлiн сомдайтын актердың жазба тiл мен ауызша тiлдiң өзара айырмашылықтары мен принциптерiн игеруi, осымен байланысты жазба тiлдi ауызша кодқа салып дұрыс сөйлей бiлу мәнерi туралы мәселелер тiлдiк деректер негiзiнде талданады. Сегменттi және суперсегменттi деңгейде қарастырылып отырған сахна тiлiндегi екпiннiң қызметiн көрсетуде белгiлi бiр мәтiн негiзге алынып отырғандықтан, олардың ерекшелiктерi ғылыми тұжырымдар арқылы анықталып отыр. Сондай-ақ мәтiн iшiнде кездесетiн апакопа, редукция, элизия сияқты фонетикалық процестер мен құбылыстар ғылыми деректер негiзiнде талданып берiледi.
Мәдениет және өнер саласындағы халықаралық терминдердiң тәуелсiздiк кезеңiнде қалыптасуы
Реферат: Мақалада халықаралық терминдердiң тәуелсiздiк алғаннан кейiн қалыптасуы, қазақша баламаларының қолданысы, ұлт тiлiнде термин жасау iсi қарастырылады. Егемендiк алғаннан кейiнгi кезеңде түрлi басылымдарда, басқа да ақпарат көздердерiнде көрiнiс тауып жүрген халықаралық мәндегi терминдердiң қолданысы мәдениет және өнер саласындағы терминдер негiзiнде келтiрiледi. Мәдениет және өнерге қатысты терминдер негiзге алына отырып, термин қалыптастыру үдерiсiнде жаңа қағидаттарының пайда болуы сөз болады. Тiлшi ғалымдардың қазақ терминологиясын қалыптастыруда ұстанған ұстанымдары, халықаралық терминдердi аудару-аудармау мәселелерiне байланысты пiкiрлерi айтылады. Академик Ә. Қайдардың заман талабына сай ұсынған 11 қағидатына тiлшi-ғалымдар Ө. Айтбайұлы мен Ш. Құрманбайұлының пiкiрлерi талданады. Олар аталған осы қағидаттардың қазiргi ұлттық терминологияны қалыптастыру iсiнде басты, негiзгi деген қағидаттарын атап, оларға қатысты өз дәлелдерiн келтiредi. Төл терминологиямызды қалыптастыруда туыстас түркi тiлдерiнен және туыстығы жоқ тiлдерден термин қабылдау қағидатының ұтымды екендiгiн көрсетедi. Дегенмен, мәдениет және өнер саласына қатысты көптеген кiрме терминдердi ешбiр өзгерiссiз сол қалпында қалдырудың да өзiндiк ерекшелiктерi бар екендiгi белгiлi. Бұл - бұрынғы кеңес үкiметi кезеңiнде қалыптасқан қағидаттар ықпалынан шыға алмай отырғанымыздың көрiнiсi. Өзге елдерден дайын терминдердiң өзгертпей қабылдай бергеннен, ұлт тiлiмiзде термин қалыптастыруды қарастыру қажеттiгi айтылады. Осыған мазмұндас пiкiрдi алаш зиялылары және кейбiр орыс ғалымдары айтқаны белгiлi. Тiлiмiздегi мәдениет пен өнер саласына қатысты терминдердiң дұрыс қазақша балама тауып, қолданысқа енiп кеткендерi де, дәл балама таппай, қолданыстан шығып қалғандары мысал ретiнде берiлген. Тiл тазалығын сақтау, ұлт тiлi негiзiнде ұлттық терминология қалыптастыру iсi - бүгiнгi күннiң өзектi мәселелерiнiң бiрi екендiгiне басты көңiл аударылады.
Реферат: Бұл мақалада мақал-мәтелдердiң әуел баста тұрақты тiркес түрiнде қалыптасып, тағылым, өсиет ұйытқысына айналып, мақал-мәтелдердiң тұлғалық жағынан ғана емес, мағына-мазмұн жағынан да эволюциялық дамуды басынан кешiруiнiң қажеттiгi дәлелденген. Қоршаған табиғат құбылыстары мен қоғамдық қарым-қатынастардан алған тәжiрибе, ұғым-түсiнiктi тұжырымдап, бейнелеп айтылу мақал-мәтелдердiң қалыптасуындағы уәжiдердiң кесте арқылы сатыланып дамуы бойынша бiрнеше деңгейде (1,2,3,4,5 деңгей) қарастырылған.
