Ключевые слова: краеведение*история*практическое краеведение*научное краеведение*краеведы*край*любовь к нации*патриотизм*дисциплина*общество*
Реферат: Мақалада өлкетану және оның өзектi мәселелерi қозғалады. Автор өлкетанудың қалыптасуы тарихына да тоқталады. Өлкетану өзiнiң қалыптасуы мен дамуында екi сатыны бастан кешiрдi: бiрi - практикалық, екiншiсi ғылыми. Практикалық өлкетанудың бастаулары ауызша тарих айтумен тығыз байланысты. Италияда, Англияда, Францияда өлкетану деректанумен тығыз байланысты дамыды. Ресейде II Екатерина тұсында практикалық өлкетану ғылыми өлкетануға айналды. Ғылыми өлкетану қалыптасудың бiрнеше кезеңдерiнен өтiп, ХХ ғасырда ғылым ретiнде мойындалды. 1920-жылдардың ортасында өлкетану терминi бiржола бекiтiлiп, кең таралды. Кеңестiк кезеңде өлкетану iлгерi дамып, ғылыми-танымал қызмет түрiнде көпшiлiке танылды. Өлкетануға белгiлi бiр өлкенiң, қаланың, даланың, ауылдың, зауыттың, көшенiң, үйдiң өткенi мен бүгiнгiсi деген анықтама берiлдi. Өлкетану - қоғамдық қызметтiң тiрi, сондай-ақ таным әдiсi. Тәуелсiздiк жылдары өлкетанулық зерттеулердi қолға алу мәселесi күн тәртiбiне шығарылды. Сонымен қатар мақалада өлкетану пәнiн оқыту, зерттеулер жүргiзу, өлкетанулық қоғам құру мәселелерi туралы қадап айтылады.
Традиционное хозяйство казахов в исследованиях казахстанского ученого-экономиста С. Е. Толыбекова
Реферат: Общеизвестно, что традиционное хозяйство казахов XVIII - начала XX веков является объектом пристального исследования представителей гуманитарных наук. Это, в первую очередь, касается не только профессиональных ученых-историков, но и экономистов, правоведов, философов и др. Естественно, представителей этих наук привлекает генезис, развитие, состояние, а также проблемы, связанные с такой ведущей отраслью традиционного хозяйственно-культурного типа, как скотоводство (кочевое, полукочевое и оседлое). Статья посвящена историографическому обзору исследований С. Е. Толыбекова, который известен как крупный, многосторонний ученый-экономист, историк и этнограф, сферой научных интересов был ряд вопросов и проблем, касающихся традиционного кочевого общества казахов. общественно-экономический строй казахов-кочевников, его трансформация под воздействием политических событий и изменений хозяйственного уклада и другие вопросы. Поэтому в данной статье мы обращаем главное внимание теоретическим исследованиям кочевниковеда С. Е. Толыбекова из числа экономистов, который внес большой вклад в казахстанское кочевниковедение.
Периодизация изучения истории центральноазиатского региона и Казахстана во французской историографии
Реферат: Выделено четыре этапа изучения истории Казахстана во французской историографии, каждый из которых имеет свои особенности и выработанные теоретико-методологические подходы. В статье показано, что предпосылки научного изучения востока во французском востоковедении были заложены еще в XVIII в., когда шел процесс накопления исследовательского материала на базе изысканий в области исламологии, синологии, лингвистики, требующего систематизации и концептуального обобщения. Октябрьская революция (1917) положила начало новому этапу, длившемуся до 1985 г., характерными чертами которого стало идеологическое и политическое наполнение. В этот период появились такие концепции и направления, как советология, ревизионизм, русификация, замедленный национализм, этнонационализм, живучесть ислама, политический ислам и т.д. За ним последовали 3 и 4-й этапы перестройки и независимого Казахстана. В статье отмечено, что историческое поле французских исследований плавно перешло в геополитические исследования. Французская историография Казахстана отражает основные направления зарубежной научной геополитической и исторической мысли.
Бекет батыр жырының тарихи негiзi
Автор(ы): Бисенбаев П.*
Объем документа: C. 22-26
МРНТИ: 03.20.31*
Ключевые слова: исторические песни Ерназар-Бекет*Бекет батыр*сюжет*традиция*анализ*А. Диваев*наследие*
Реферат: Мақалада Ерназар-Бекет, Бекет батыр аталып келген жыр нұсқаларының нақты өмiр шындығына қатысы сөз болады. Автор өзектi тақырыпта барынша толық түсiндiру үшiн оқиға орын алған аймақ пен оның уақытын анықтап қоймайды, сонымен бiрге жыр кейiпкерлерiне қатысы бар ел шежiресi мен тарихи деректердi де молынан пайдаланады. Он бес жылға созылған ұлт-азаттық көтерiлiсiнiң түпкi себептерi мен қалыптасқан саяси жағдайлар, отарлық езгiден туған халықтың ауыр тұрмысы да назардан тыс қалмайды. Iзденушi жыр сюжетiн жан-жақты қарастырғанда мынадай шарттылықтарға назар аудару керектiгiн ескертедi. Атап айтқанда, ол өмiр шындығы мен жанрдың арақатынасын, қиялдың табиғатын, нақты мәлiметтердiң сол күйi қайталанбайтынын, хронологиялық жүйенiң сақталмайтындығын, болған жайттарды халықтың өзiнше түсiнетiндiгiн, тарихи жырларда кейiпкерлердiң даралық бейнесi түптұлғаға жақындай түсетiндiгiн есепке алу қажет деп есептейдi. Бұл айтылғандар тарихи жырдың өмiр шындығына қатысын зерттеудiң өзiндiк мiндеттерi мен ерекшелiктерi бар екенiн көрсетедi. Мұнан бiр тарихи жырды жинау, талдау, жариялау жөнiнде қалыпты дәстүрдiң орныққанын байқаймыз. Сол көне мұраны меңгеру, әрi қарай зерттеу жүргiзу бүгiнгi фольклортанудың басты мiндетi.
Казахстанские архивы в период становления и укрепления тоталитарной системы 20-30-х годов ХХ века
Реферат: В статье рассматривается архивная политика в период становления и укрепления тоталитарной системы 20-30-х годов ХХ века в Казахстане. Архивные учреждения Казахстана содержат исторические документы, начиная с аграрно-индустриального этапа становления молодой республики, являющиеся хранилищами документального наследия, в которых зафиксирована история нашей страны. Архивы не только обеспечивают сохранность памятников истории и культуры, но и удовлетворяют потребности государства, общества и граждан в познании и объяснении многих факторов и событий прошлого.
История организации экспедиционных исследований и особенности накопления статистической информации
Автор(ы): Жаппасов Ж. Е.*тасилова Н. А.*Тойшубекова Ж. К.*
Реферат: В статье рассматриваются статистические данные в качестве исторических источников, раскрывается их источниковедческое значение. Описывается история развития понятия статистика, которая была основана в I-й половине XYIII- XIX в. в России. Была проанализирована статистическая информация из сборника МКЗ, которая была создана в результате основных статистических исследовании, на предмет качества и правдивости сведении, была раскрыта документальная значимость, а также при правильном использовании в разных сферах доказана помощь исследователю в определении уникальности и взаимосвязанности исторических явлении. Организационные особенности статистичеких исследовании, созданных МКЗ, методика, связанная со сбором и обработкой сведении анализируется по отдельности. В источнике МКЗ не скрывая описывается главная задача этого исследования, о том что это - определение земельных норм для туземцев и излишков земельных участков, и раздача этих излишков переселенцам из Европейской части России. Здесь можно видеть, что колонизация проводилась в подтексте исследования. Созданный на основе этих материалов, собранных исследовательскими экспедициями, МКЗ, хоть и являлся источником колониальной истории, однако содержит множество ценной информации по истории, этнографии, геологии и географии, ботанике, экономике и социальном строе.
Реферат: Мақалада қазақ ұлтының мақтанышы, кемеңгер ақын, ойшыл философ, адам дүниесiн тануға тырысқан дана психолог Шәкәрiм Құдайбердiұлының өз еңбектерiнде жазған адамгершiлiк тақырыбы кеңiнен айтылады. Шәкәрiм шығармаларының басым көпшiлiгi - поэзиялық шығармалар. Сөз өнерiнiң осы байырғы түрi - поэзияда, ең алдымен, адам өмiрiнiң қат-қабат қыры мен сыры, қуат берер қуанышы мен қартайтар қайғысы, алға тартар арманы мен жетелер үмiтi, сәулелi серпiн туғызар мұрат-мақсаттары - баршасы көркем бояулармен, сан-қилы ою-өрнегiмен көрiнiс табатыны хақ.. Шәкәрiмнiң көп өлеңдерiнде адамның көңiл-күйi, iшкi сезiм әсерлерiн сипаттайтын философиялық тақырыптар елеулi орын алған. Шәкәрiмнiң өмiрi мен шығармашылығы - өте күрделi құбылыс. Оның еңбектерi - өмiр мен қоғамның қыр-сырын сала-сала етiп мазмұндық баяндауда да, сол мазмұнға философиялық, ғылыми мән беруде де, мазмұн мен бiрлiгiн көркемдiк тұрғыда өрнектеуде де көп жүйелi, терең мағыналы туындылар көптеп жазды. Осы зерттеу мақаласында Шәкәрiм қажыны жан-жақты зерттеген ғалымдардың еңбектерiнен дәлелдер мен баға берген пiкiрлер келтiрiледi. Ақын аз өмiр сүрседе артынан өшпес еңбек, терең мағыналы мұра қалдырған. Ол шығармашылық дүниелердi ғалымдар әлi де зерттеу үстiнде. Осы жағынан қарасақ, Шәкәрiм қазақ әдебиетiнде ғана емес, дүниежүзiлiк әдебиетте де өзiнiң орны бар, шоқтығы биiк тұлға деп айта аламыз.
Реферат: Мақалада орта ғасырларда ежелгi Монғол үстiртiн мекендеген көне Түрiк тайпаларының бiрi - қоңыраттың (Олғұноут) тарихы мен шежiресi ғылыми тұрғыдан талданған. Ежелгi тарихи деректер көне шежiрелiк деректермен салыстырыла талданып, олардың арасындағы логикалық байланыстар алғаш рет анықталады. Сонымен қатар осындай жолмен ежелгi қыяттардан бастау алатын ортағасырлардағы қоңыраттардың кейiн Шыңғысхан тараған қиян руымен туыстық байланыстары да айқындалған. Бұл әлi де түркiтiлдес тайпалармен монғол тiлдес тайпалармен iргесiн бiлектей қоймаған кезi болатын. Нақты деректердiң зерттелуi негiзiнде қоңыраттардың Шыңғысхан заманынан бұрын Орталық Азияда қидандар үстемдiк еткен кезде, яғни Х-ХI ғасырлардағы тарих сахнасына шыққан ежелгi түркi тайпасы болып табылатыны дәлелденген. Қоңыраттардың ғана емес, олардан тараған қоралас руының да кейiннен түркi тiлдес тайпалар қатарын толықтырғаны байқалады. Мақалада қоңыраттардың кезiнде, Орталық Азиядағы Ақтатар қауымдастығында болып, монғол жаулауына байланысты батысқа қоныс аударғанын нақты деректермен дәлелденген. Мақаланың құндылығы сол, ол қазiргi қазақ түркiлерiнiң ғана емес, бүкiл түркi халқының қалыптасу тарихындағы күрделi мәселелердiң шешiмiн табуға тырысады. Онда көтерiлген пiкiрлер мен ойлар зерттеушiлерде жаңа ғылыми тұжырымдар жасауға, осы бағытта зерттеулер жүргiзуге бағыттайды.
Реферат: Мақалада XVI ғасырдың басындағы Қазақ хандығы мен Мауереннахрдағы шибанилық әулеттiң билеушiлерi арасындағы қарым-қатынастар мәселесi қарастырылады. Екi жақты қарым-қатынастар барысында Қазақ хандығын өзiне тәуелдi етудi мақсат еткен шибанилық әулеттiң жетекшiсi Мұхаммед Шайбани хан күрестiң бiрнеше түрлерiн-идеологиялық күрес, экономикалық күрес, дiни күрес және әскери күрес түрлерiн қолданды. 1506-1509 жылдар арасында жасалған жорықтар барысында Мұхаммед шайбани хан бiршама табыстарға қол жеткiзгенiмен, түпкi мақсатына жете алмайды. 1510 жылы өзiнiң соңғы, төртiншi жорығын ұйымдастырады. Жорық қыс айларында өтедi. Сол кездегi қазақтың ең беделдi сұлтандарының бiрi-Қасым сұлтан жорықтың өз ұлысына бағытталғанын алдын ала бiлiп, ұлысын Ұлытау маңына көшiредi де, аз күшпен жауға төтеп беруге даярланады. Деректерде баяндлғанындай, Қасым сұлтанның қолданған әскери тәсiлi оң нәтиже берiп, жау әскерi тас-талқан болып жеңiледi. Бұл жеңiс Қасымның беделiн көтерiп, оны қазақ хандығының тағын иеленуге алып келедi. Ал Қасым ханның он жылдық билiгi тұсында Қазақ хандығы өзiнiң XVI ғаысрдағы ең шырқау шегiне жеткенi белгiлi.
Из истории восстания Кенесары Касымова в Акмолинском округе (по материалам документов фонда N 374 Центрального государственного архива Республики Казахстан)
Реферат: Статья посвящена истории национально-освободительного восстания казахского народа под предводительством Кенесары Касымова. На основе анализа документальных материалов фонда N 374 - Пограничное управление сибирскими киргизами Центрального государственного архива РК предпринята попытка исследования истории данного восстания на территории Акмолинского округа. Этот фонд содержит в себе очень большое количество документов, а именно - 6357 единиц. Хронологические рамки документов 374 фонда приходятся на начальный этап национально-освободительного восстания казахского народа под предводительством Кенесары Касымова. Автор дает источниковедческий анализ архивным документам фонда N 374, выделяет следующие виды документов, которые позволили осветить историю данного восстания: переписка, донесения, рапорты, обвинительные акты, отчеты и т.д. Докуметы фонда разнопрофильные. Они включают в себя немало интересных сведений, касаемых истории национально-освободительного движения казахского народа под предводительством султана Кенесары Касымова. Отдельные дела фонда достаточно подробно повествуют о количестве повстанцев, о действиях военных отрядов, направленных на подавление восставших.
