Зоология институтының ғалымдар тобы Алматы облысындағы Курты кен орнында экспедиция өткізді. Бұл – Қазақстандағы сирек континенттік палеозой ескерткіштерінің бірі. Мұндағы жалаңаш тау жыныстары перм кезеңіне жатады, олардың жасы шамамен 280 миллион жыл. Бұл дегеніміз, Куртыда табылған организмдер динозаврлар дәуіріне дейін өмір сүрген.
Курты кешенінің ерте перм амфибияларының қалдықтары алғаш рет 1960-жылдары геологиялық барлау кезінде табылған. 1970-жылдары КСРО ҒА Палеонтология институтының мамандары бірнеше сәтті далалық маусым өткізіп, 400-ден астам ізтабан жинаған. Ғалымдарды таңғалдырғаны - барлық үлгілер Utegenia shpinari деген бір ғана түрге тиесілі болып шықты. Мұндай төмен түрлік әртүрліліктің (нақтырақ айтқанда, оның болмауының) себептері әлі күнге дейін ғылыми талқылау нысаны болып отыр. Бірақ ең қызығы — Куртыда толық дерлік онтогенетикалық қатар бар: ұзындығы шамамен 2 см жас даралардан бастап 30 см ересек жануарларға дейін жетеді.
Утегения – сеймуриаморфтар отрядына жататын құйрықты қосмекенді. Олар таяз тұщы суларда өмір сүрген. Ересек дараларының ұзындығы 30 см-ге жетіп, қазіргі тритондар мен саламандрларға ұқсас болған. Жас даралардың аксолотльдер сияқты желбезектері болған. Өкінішке қарай, утегениялардың дернәсілдері (бақалар сияқты сатысы) әлі белгісіз: бұл кезеңде олардың қаңқасы әлі сүйектенбегендіктен, шөгінділерде сақталмайды.
Алайда 1970-жылдардағы зерттеулерден кейін нүктенің нақты координаттары жоғалып кетті. Қималар шексіз далада орналасқан, ал сол жылдары GPS навигациясы болған жоқ. Соның салдарынан жоғалған орынды іздеу нағыз ғылыми детективке айналды. Архивтерден 50 жыл бұрынғы қазба күнделіктері табылып, ескі жазбалар мен ғарыштық суреттердің көмегімен нүкте Курты ауылынан 30 км батысқа қарай анықталды.
Жақында өткізілген бір апталық экспедиция шамамен 120 жаңа қаңқа (алдын ала анықтама бойынша, бәрі сол Utegenia shpinari) және ежелгі қырықбуындардың (каламиттер) ізтабаны жиналды. Кей қабаттарда қаңқалар тығыздығы 1 м²-ге 8 данаға дейін жетті.
Курты – жай ғана қызықты орын емес, Орта Азиядағы ерте тетраподтардың биологиясы мен экологиясын түсінудің кілті. Ондаған жылдар бойы ұмыт қалған бұл нүктені бүгінде ҚР Зоология институты қайта зерттеу объектісіне айналдырып, перм фаунасының ұлттық коллекциясын қалыптастырып жатыр. Бұл – отандық палеонтологияны дамыту және әлемдік ғылыми орталықтармен тең деңгейлі база құру жолындағы маңызды қадам.
Дереккөз: https://zool.kz/novosti/drevnee-dinozavrov-v-70-km-ot-almaty-uchenye-instituta-zoologii-nashli-bolee-sotni-skeletov-amfibij-paleozojskoj-ery/
Фото. Утегения терісінің ізі: Zool.kz
